IK BEN GEEN RACIST, MAAR

Het debat over racisme in de Verenigde Staten wordt meestal in stilte en ondergronds gevoerd, maar af en toe breekt het als een steekvlam uit naar de oppervlakte. Dat was zo toen een zwarte stripdanseres studenten van een blanke elite-universteit van verkrachting beschuldigde (de studenten werden onlangs van alle schuld vrijgesproken) en dat is zo met de enorme rel die de radiofiguur Don Imus veroorzaakte.

Imus had tot voor kort een dagelijks programma op CBS-radio dat ook simultaan op MSNBC-televisie werd uitgezonden, maar nu heeft de populaire interviewer zowel bij CBS als bij MSNBC de bons gekregen. Aanleiding is een racistische opmerking die Imus zich permitteerde over de hoofdzakelijk uit jonge zwarte vrouwen bestaande basketbalploeg van de Rugtgeruniversiteit in Newark. Hij noemde de meisjes nappy headed ho's - vrij vertaald: hoeren met een kroeskop.

Rutgers Basketball team

De reactie was overweldigend. In elke nieuwsuitzending en op de cable-networks is Imus al meer dan een week onderwerp nummer één. Zwarte leiders en veteranen van de burgerrechtenbeweging zoals Al Sharpton en Jesse Jackson kwamen woorden tekort om hun afschuw uit te spreken. Maar de golf van verontwaardiging bereikte een hoogtepunt toen de meisjes van de Rutgerbasketbalploeg in een live uitgezonden emotionele persconferentie Imus de mantel uitveegden voor zijn racistische en seksistische opmerking. MSNBC schorste de populaire radiofiguur eerst voor twee weken maar besloot na de persconferentie hem op staande voet te ontslaan. CBS deed later hetzelfde. Presidentskandidaat Barack Obama mengde zich in het debat en Imus zelf suggereerde dat zijn carrière als radioman op zijn 66e wel eens afgelopen kon zijn.

Imus is een shock jock - een interviewer die er net als bijvoorbeeld Howard Stern zijn handelsmerk van heeft gemaakt om te beledigen en de goegemeente in de gordijnen te jagen met grof taalgebruik. Zijn luisteraars zijn dus wel wat gewend op het gebied van homo bashing en seksistische en racistische "humor." Maar nu bleek Imus een grens te hebben overschreden door bewust of onbewust een oude en diepe wonde open te rijten. De zwarte columnist Eugene Robinson schreef in The Washington Post: sommige woorden kunnen oudere blanke mannen nu eenmaal niet gebruiken zonder een geschiedenis van eeuwen slavernij en vernedering weer tot leven te wekken. In Amerika zijn woorden nu eenmaal méér dan woorden. Dabney Montgommery, een zwarte veteraan van de Tweede Wereldoorlog vertelde me onlangs hoe ook na de oorlog zwarte mannen in pakweg Alabama alle blanken met Mister moesten aanspreken. Voor een zestigjarige zwarte was een blanke snotneus van vijftien Mister. Omgekeerd kreeg hijzelf - toen een jonge man - een uitbrander van een blanke winkelier omdat hij het aandurfde naar zijn vader te verwijzen als Mister Montgommery. (Zie het verhaal over de Tuskegee Airmen).

Don Imus verdedigde zich met een variant op het aloude argument: ik ben geen racist maar,... . Hij is geen slecht mens zei hij van zichzelf maar hij had een slechte uitdrukking gebruikt. Imus putte zich uit in verontschuldigingen vóór diverse fora en bij de beledigde meisjes zelf die hij persoonlijk ging opzoeken. Dat heeft dus uiteindelijk niet mogen baten. Na een carrière van veertig jaar radio is de shock jock nu werkeloos. Wat uiteindelijk de doorslag heeft gegeven is niet echt duidelijk, maar de taal van het geld heeft op zijn minst meegesproken. Het fenomeen van de Schock Jocks heeft de commerciële omroepen fantastische winsten opgeleverd, maar nu vonden de sponsors met grote namen als GlaxoSmithKline, General Motors, American Express en Procter & Gamble - om er maar enkele te noemen - dat ze het zich dezer dagen niet langer kunnen vooroorlover te worden geassocieerd met een programma waar racistische en seksistische uitspraken de ether bevuilen. Er is dus wat dat betreft wel een en ander veranderd in vergelijking met pakweg vijftien, twintig jaar geleden toen het fenomeen nieuw was en de shock jocks de radiogolven veroverden.

Het hele verhaal heeft de discussie over de grenzen van de vrije meningsuiting weer aangewakkerd. Je kunt in de Verenigde Staten alles zeggen en schrijven - ook de goorste racistische taal - zonder de wet te overtreden. De extreem-rechtse ideologen van het Vlaams Belang verwijzen daar graag naar als ze de veroordeling van het Blok wegens racisme aanvallen. Maar het Imusverhaal bewijst dat je ook hier niet langer ongestraft mensen kunt beledigen vanwege hun etnische origine of huidskleur.

Frank Rich (New York Times) over Don Imus: Everybody Hates Don Imus