AMERIKAANSE DROOM

Met een beetje goede wil zou je Barbara Ehrenreich de Amerikaanse Günther Walraff kunnen noemen. Net als de Duitse activist-journalist heeft Ehrenreich er haar handelsmerk van gemaakt om zich under cover in een bepaald milieu in te werken en verslag uit te brengen over haar ervaringen. Dat leverde onder andere Nickel and Dimed op: het schokkende relaas van haar leven als dienster, schoonmaakster en caissière in de supermarkt. Ehrenreich ondervond aan den lijve dat je van die blue collar banen nauwelijks kunt leven – in het beste geval overleven door twee of zelfs drie jobs aan te pakken, een flat te delen met een kamergenoot en het verder heel sober aan te doen. Miljoenen Amerikanen bevinden zich in die situatie en hun aantal neemt toe.

In haar jongste boek Bait and Switch gaat Ehrenreich weer under cover, dit keer in de wereld van het bedrijfsleven waar ze zich een plaats probeert te veroveren in het middenkader. Bait and Switch is een term uit de reclamewereld en betekent zo iets als lokmiddel voor de verkoop: een extra-goedkoop artikel in de etalage om de klanten te lokken. Ehrenreich komt terecht in de hallucinante wereld van de werkzoekende white collar worker die er blijkbaar in veel opzichten nog slechter aan toe is dan zijn blue collar collega. Hoe wijd ook de mazen in het Amerikaanse sociale vangnet – die laatste valt niet helemaal in een zwart gat als hij zijn baan verliest. Voor het ontslagen kaderlid is er helemaal niets en wie één keer uit de boot is gevallen heeft het buitengewoon moeilijk om weer aan boord te klimmen.

In haar zoektocht naar een plekje in corporate America komt Ehrenreich tientallen collega’s werkzoekenden tegen die tot voor kort nog een ronkende titel op hun naamkaartje konden schrijven. Enkelen werden enkele dagen vóór hun ontslag nog gelauwerd en geprezen door het topmanagement. Maar als de hakbijl van de downsizing en de herstructurering toeslaat is niemand buiten schot. De voormalige manager of it-spcialist komt in een vicieuze cirkel terecht en slechts weinigen slagen erin een baan op hun vroegere niveau te bemachtigen. Het feit alleen dat je werkloos bent is een zware handicap in je zoektocht naar werk. Het woord werkloos is daarom taboe en op je curriculum heet het dan dat je in transition bent.

Geen wonder dus dat het leger armen in de Verenigde Staten onrustbarend aanzwelt. Sinds 2000 is het aantal mensen onder de officiële armoedegrens met niet minder dan vier miljoen toegenomen. In 2003 waren dat bijna 36 miljoen Amerikanen, 1,3 miljoen meer dan het jaar ervoor. Onder hen zitten veel van die white collar workers die van de sociale ladder zijn afgedonderd. Ehrenreich maakt kennis met collega’s in transition die op een leeftijd van veertig jaar of ouder noodgedwongen weer bij hun ouders zijn gaan intrekken. Het alternatief was de straat.

Ehrenreich zelf komt na bijna een jaar zoeken, duizenden e-mails, tientallen jobbeurzen en nadat ze duizenden dollars heeft gespendeerd aan job coaches, consultancy sessies en bootcamps niet verder dan welgeteld twee jobaanbiedingen. Een verzekeringsmaatschappij en een cosmeticabedrijf bieden haar een baan aan maar geen salaris. Integendeel: ze moet zelf investeren in de producten die ze zal verkopen en waarop ze dan een commissieloon kan krijgen. Geen loon, geen pensioen, geen ziekteverzekering. In één van de twee jobaanbiedingen kan Ehrenreich wel bijkomende ziekteverzekering verkopen maar zelf blijft ze totaal onverzekerd. De jobmarkt voor dit soort commission only banen is in volle expansie. De reden is duidelijk: werkgever investeert geen cent en het risico is helemaal voor de werknemer. De Dood van een Handelsreiziger is meer dan ooit actueel in het Amerika van vandaag.